[vc_row type=”in_container” full_screen_row_position=”middle” column_margin=”default” column_direction=”default” column_direction_tablet=”default” column_direction_phone=”default” scene_position=”center” text_color=”dark” text_align=”left” row_border_radius=”none” row_border_radius_applies=”bg” overlay_strength=”0.3″ gradient_direction=”left_to_right” shape_divider_position=”bottom” bg_image_animation=”none”][vc_column column_padding=”no-extra-padding” column_padding_tablet=”inherit” column_padding_phone=”inherit” column_padding_position=”all” background_color_opacity=”1″ background_hover_color_opacity=”1″ column_shadow=”none” column_border_radius=”none” column_link_target=”_self” gradient_direction=”left_to_right” overlay_strength=”0.3″ width=”1/1″ tablet_width_inherit=”default” tablet_text_alignment=”default” phone_text_alignment=”default” column_border_width=”none” column_border_style=”solid” bg_image_animation=”none”][vc_column_text]
Nasza zakonna Prowincja od 2014 roku prowadzi konserwację najcenniejszych inkunabułów ze zbiorów w Bibliotece Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie. Prace są dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W roku 2020 zdecydowano się na objęcie ochroną konserwatorską jednego dzieła w trzech różnych wydaniach – to „Quadragesimale” Jana Gritscha. Dzieło było bardzo popularne w swojej epoce. Tylko w ostatnim ćwierćwieczu XV w. miało aż 18 wydań. Przez wieki służyło jako podręcznik kaznodziejski, księga użytkowa, dlatego egzemplarze, które dotrwały do naszych czasów, są w bardzo złym stanie, „zaczytane”.
Johannes Gritsch należał do Zakonu Braci Mniejszych, a pochodził z Bazylei. Stworzone przez Gritscha „Quadragesimale” to dzieło wyjątkowe. Zgodnie z tytułem zawierało 48 kazań na okres Wielkiego Postu, oznaczonych numeracją łacińską. Oryginalna jest konstrukcja kazania: każde z nich dzieli się na trzy części oraz na mniejsze fragmenty tematyczne, oznaczone kolejnymi dużymi literami alfabetu łacińskiego. Taką metodę stosuje po to, by w końcowej części dzieła podać wykaz tematów kazań na niedziele całego roku („de tempore”) oraz o świętych („de sanctis”). Propozycja ta zawiera wprowadzenie w tematykę kazań w oparciu o lekcję albo ewangelię na konkretną niedzielę lub święto oraz odsyła do kazań z „Quadragesimale”, podając numer kazania oraz literowo oznaczone jego fragmenty. Autor wyposażył swoje dzieło w dość szczegółowy indeks rzeczowy, który był pomocny nie tylko w kaznodziejstwie, ale stanowił swego rodzaju słownik teologiczny epoki późnego średniowiecza.
W zbiorach Biblioteki Prowincji OO. Bernardynów do naszych czasów przetrwało 6 egzemplarzy omawianego dzieła z różnych wydań. Trzy spośród nich, posiadające swoje pierwotne oprawy, choć w różnym stopniu zachowania, zostały poddane konserwacji w 2020 roku.
- Gritsch Joannes, Quadragesimale, wydane w Ulm w 1475 r.
To jedno z najstarszych wydań tej książki. Charakterystyczne dla tego wczesnego druku są inicjały. Pomimo, że są drukowane, to jednak stanowią one kanwę dla dalszej obróbki artystycznej, jak nałożenie kolorów, czy nanoszenie dodatkowych elementów zdobniczych. Sprawia to, że choć egzemplarze tego wydania są identyczne w pierwotnym projekcie drukarskim, to każdy staje się różny poprzez zdobnictwo. W polskich zbiorach zachowały się tylko dwa egzemplarze tego wydania. - Gritsch Joannes, Quadragesimale, Lyon 1495.
Uderza piękno oprawy księgi, szczególnie okładziny górnej. Ozdobiona jest ona trzema ślepymi trójkątnymi tłoczeniami w rogach oraz środkową plakietą. Wytłoczone są również inicjały pierwszego właściciela – super exlibris w formie monogramu MV (Maciej Wapieński). Wyklejki oprawy pokryte są rękopiśmiennymi wypisami oraz sentencjami. Druk zachował się w całości. Ta księga to jedyny zachowany egzemplarz tego wydania w Polsce. - Gritsch Joannes, Quadragesimale, Strassburg 1495.
Egzemplarz jeszcze pod koniec XVI w. był używany w zakonie jako podręcznik kaznodziejski, o czym świadczy odręczny wpis z roku 1587, kiedy to prowincjał bernardynów Leonard z Sieradza przeznacza książkę do celi kaznodziei w klasztorze w Kole. W polskich zbiorach bibliotecznych zachowały się tylko trzy egzemplarze tego wydania: w Gdańsku w Bibliotece PAN, w Bibliotece Jagiellońskiej i właśnie w Bibliotece Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie.
o. Andrzej Pabin OFM
Zadanie dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
